Przejdź do zawartości

Radzyń Chełmiński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Radzyń Chełmiński
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Radzyń Chełmiński – widok z wieży na miasto
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

grudziądzki

Gmina

Radzyń Chełmiński

Prawa miejskie

1234

Burmistrz

Maciej Góral

Powierzchnia

1,78 km²

Populacja (31.12.2021)
• liczba ludności
• gęstość


1777[1]
1018,5 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 56

Kod pocztowy

87-220

Tablice rejestracyjne

CGR

Położenie na mapie gminy Radzyń Chełmiński
Mapa konturowa gminy Radzyń Chełmiński, w centrum znajduje się punkt z opisem „Radzyń Chełmiński”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Radzyń Chełmiński”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Radzyń Chełmiński”
Położenie na mapie powiatu grudziądzkiego
Mapa konturowa powiatu grudziądzkiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Radzyń Chełmiński”
Ziemia53°23′08″N 18°56′11″E/53,385556 18,936389
TERC (TERYT)

0406044

SIMC

0983630

Urząd miejski
Plac Towarzystwa Jaszczurczego 9
87-220 Radzyń Chełmiński
Strona internetowa
BIP

Radzyń Chełmiński (niem. Rehden, daw. Radzyn) – miasto w północnej Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie grudziądzkim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Radzyń Chełmiński. Położone jest na Pojezierzu Chełmińskim, 15 km na wschód od Grudziądza, przy drodze do Wąbrzeźna. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. toruńskiego. Radzyń Chełmiński jest siedzibą sołectwa Radzyń Chełmiński, obejmującego oprócz obszaru miasta również wieś Rozental[2].

Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r. Radzyń Chełmiński liczył 1777 mieszkańców[1].

Miejsce obrad sejmików województwa chełmińskiego do lat 30. XVII wieku, później sejmików deputackich i sejmików gospodarskich[3].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W XI wieku tereny Ziemi chełmińskiej wchodziły w skład państwa Bolesława Chrobrego i Mieszka II. W 1224 wzmiankowano miejscowość [...]Razyn cum attinentiis suis[...][4]. Tutejszy gród został zdobyty przez Krzyżaków po 1231 roku. W 1234 roku Piotr z Dusburga napisał o budowie na granicy z Pomezanią krzyżackiego zamku castri de Redino. Krzyżacy po 1310 roku wybudowali tu murowany zamek będący siedzibą komtura. Prawa miejskie (chełmińskie) otrzymał w 1234 roku. W dniu 24 lutego 1397 roku założono tu Towarzystwo Jaszczurcze. W roku 1440 wszedł w skład Związku Pruskiego. W roku 1466 teren ten powrócił w granice Polski i Radzyń został siedzibą starosty niegrodowego. W latach 1772–1920 pod zaborem pruskim. Z Radzyniem Chełmińskim związany jest przedstawiciel znanego rodu Kostków herbu Dąbrowa, Stanisław Bolesław Kostka (pochodzący z Kościerzyny, która uwieczniła go na tablicy pamiątkowej), syn Jana Jakuba i Apolonii Pałubickiej – członek zarządu miejscowego Banku Ludowego, w latach 1907 i 1912 delegat Prus Królewskich do parlamentu w Berlinie, w 1920 roku komisaryczny burmistrz Radzynia Chełmińskiego.

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Piramida wieku mieszkańców Radzynia Chełmińskiego w 2014 roku[5].


Ludzie związani z Radzyniem Chełmińskim

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Radzyniem Chełmińskim.
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Radzyniu Chełmińskim‎.

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Ruiny zamku krzyżackiego z basztami
  • Pozostałości dawnego grodziska chełmińskiego użytkowanego jako gród obronny od IX/X wieku do około połowy XIII w., od XIX w. cmentarz ewangelicki (obecnie zdewastowany).
  • Zamek krzyżacki (w ruinie), gotycki, ceglany zbudowany w latach 1310–1330[6].
  • Gotycki kościół parafialny pw. św. Anny, wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku mury prezbiterium podwyższono na przełomie XV/XVI w., wtedy też wzniesiono szczyt wschodni Mury nawy podwyższono po pożarze w 1571 r., dodając szczyt zachodni i kaplicę Dąbrowskich. Po kolejnym pożarze w 1615 r. odbudowany w latach 1640–1680, restaurowany w końcu XIX i pod koniec XX wieku. Gotycki, jednonawowy, z prostokątnym prezbiterium i wieżą dobudowaną od strony południa. Spośród wyposażenia wnętrza wyróżnia się obraz Bartłomieja Strobla Koronacja Marii ze św. Łukaszem i św. Mikołajem z 1643 r. Za prace jego warsztatu uważane są malowidła na stropie prezbiterium. Dekoracja stropu nawy pochodzi z około 1680 r. Wyposażenie wnętrza jest przeważnie barokowe.
  • Na cmentarzu na południowy zachód od miasta gotycka kaplica św. Jerzego (dawniej szpitalna) z około 1340 r., przebudowana w XV wieku, odnowiona w 1851 r.
  • Synagoga z końca XIX wieku.
  • Dwór „Na Zielonym Wzgórzu”, drewniany konstrukcji zrębowej z przełomu XVIII i XIX wieku, na starszych piwnicach, w otoczeniu parku.
  • Zabudowa miejska – liczne domy drewniano-murowane i murowane z końca XVIII – początku XX wieku (m.in. pl. Towarzystwa Jaszczurczego 4, 5, 11, 12, 16, 17, 18, 26, 28, 29, 30, 31 i 32).
  • Drewniany dom z 1838 r. przy ul. Waryńskiego.
  • Kapliczki przydrożne z ok. połowy XIX wieku, na południowy zachód od miasta.
Radzyń Chełmiński – zabytki
Piwnica zamkowa
Zamek – portal dawnego kapitularza
Kaplica św. Jerzego
Dawna synagoga
Dom z końca XVIII w. przy rynku
Dwór „Na Zielonym Wzgórzu”

Oświata

[edytuj | edytuj kod]

W mieście znajduje się Zespół Szkół im. Jana Pawła II.

Filmy realizowane w Radzyniu Chełmińskim

[edytuj | edytuj kod]

Radzyń Chełmiński oraz Malbork były głównymi planami serialu telewizyjnego Samochodzik i templariusze z 1971 (premiera w 1972), w reżyserii Huberta Drapelli.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Radzyń Chełmiński (kujawsko-pomorskie) » mapy, nieruchomości, GUS, noclegi, szkoły, regon, atrakcje, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-12-21] (pol.).
  2. Sołectwo Radzyń Chełmiński w BIP gminy.
  3. Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
  4. Tomasz Torbus, Zamki konwentualne Państwa Krzyżackiego w Prusach. Część II: Katalog, Słowo/Obraz Terytoria, 2023, ISBN: 978-83-7453-216-7
  5. Radzyń Chełmiński w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  6. Tomasz Torbus, „Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach”, Gdańsk 2014, wyd. słowo/obraz/terytoria, s. 185.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, pod red. Tadeusza Chrzanowskiego i Mariana Korneckiego, z. 19, Powiat wąbrzeski, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, 1967, s. 21–35.
  • Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, pod red. Stanisława Kardasza, t. 14, Dekanat radzyński, Toruń, Wyd. Diecezjalne w Toruniu, 1997, ISBN 83-86471-07-7.
  • Ryszard Boguwolski, Lothar Hyss, Zamki krzyżackie powiatu grudziądzkiego = Burgen des Deutschen Ordens im Kreis Graudenz, Grudziądz, Muzeum w Grudziądzu, 2004, ISBN 83-88076-13-2.
  • Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa. Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6, s. 134, 135, 140 i 141
  • Materiały do biografii genealogii i historii rodu Kostków herbu Dąbrowa, praca zbiorowa pod red. Barbary Fabiszewskiej. Wyd. Stowarzyszenie Rodu Kostków, Białystok-Koszalin 2012, ISBN 978-83-927099-0-9, s. 19, 20, 21 i 22
  • Janina Młyńska- Niwińska, Rodzinne historie po mieczu i kądzieli. Wspomnienia, wyd. „Finna” Gdańsk 2010, ISBN 978-83-89929-03-7, s. 29, 30, 31, 32, 33, 36
  • Roman Robaczewski, Co Tadeusz Pogoda robił w sobotę w Kościerzynie. Czas Świecia 30.09.2011 r., s. 8

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]